Een kwart miljoen landgenoten met griep

Door Viola van de Sandt

De media zijn geïnfecteerd met het Mexicaans griepvirus. Elke dag berichten zij over de wereldwijde verspreiding van het virus, de voorzorgsmaatregelen van de Nederlandse gezondheidszorg en de mensen die het hoogste risico op besmetting zouden lopen. FHJ Factcheck kiest één bericht uit het collectieve griepgedruis en pluist het uit.

Maurice de Hond bracht afgelopen zondag 13 september de resultaten van zijn wekelijkse grieppeiling naar buiten. Het aantal griepgevallen in Nederland zou toenemen en één op de vier Nederlanders zou iemand kennen die de griep heeft. Diverse media vonden de uitkomst nieuwswaardig en namen het bericht over.

Zo ook De Telegraaf en Dagblad De Limburger . De twee kranten worden hier samen genoemd omdat ze precies dezelfde berichten op hun websites plaatsten onder de kop ‘De Hond: Aantal griepgevallen loopt op’. Beide dagbladen vertrouwen geheel op de diensten van het ANP, het persbureau dat als bron voor de artikelen wordt vermeld en dat ook de opdracht tot het onderzoek van De Hond heeft gegeven.

De uitkomst deed op de redactie van FHJ Factcheck de wenkbrauwen fronsen. Want één op de vier Nederlanders zou iemand kennen die griep heeft. Een mini-enquête leerde dat ALLE FHJ Factcheckers wel iemand kennen die de griep heeft. Een van de factcheckers bedacht zelfs; “Stel dat Jan Peter Balkenende de griep krijgt, dan kennen wij toch allemaal iemand die de griep heeft?”

Zeven vragen
Het onderzoek van de opiniepeiler is gebaseerd op zeven vragen. “Die vragen worden wekelijks ingevuld door ongeveer 1200 mensen via een internetpeiling op Peil.nl”, vertelt De Hond, die verder niets over het onderzoek kan/wil vertellen. Van die zeven vragen zijn er slechts twee van belang voor de conclusie dat het aantal griepgevallen in Nederland oploopt, namelijk vraag 4: Zijn er op dit moment mensen in uw omgeving (gezin, kennissenkring, werk) die griep hebben? en vraag 5: Betreft dit de Mexicaanse griep?. Één op de vier Nederlanders kent iemand met de griep, waarvan 38 procent de Mexicaanse variant zou zijn.

Maar is het aantal griepgevallen dan ook gestegen? De Hond concludeert van wel, omdat vorige week nog maar 17 procent van de ondervraagden iemand kende met griep en deze week is dat dus opgelopen tot 25 procent. Hij schat  dat 1,5 tot 2 procent van de Nederlandse bevolking inmiddels de griep heeft, dat zijn 200.000 tot 250.000 mensen. Waar hij die schatting op baseert wordt niet in het ANP-bericht vermeld.

Harald Wijchgel, persvoorlichter van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), heeft sterke twijfels bij deze conclusie. Alhoewel hij de methode van De Hond niet helemaal wil afschrijven, gaat hij liever af op de resultaten die beschreven staan in het wekelijkse overzicht van griepverspreiding van het RIVM. “In week 36 hebben zich bij de 35 huisartsenposten die meedoen aan onze meting 48 mensen met zogenoemde ‘influenza-achtige ziektebeelden’ gemeld”, zegt Wijchgel. “Omgerekend staat dat gelijk aan 4,5 mensen op 10.000 inwoners die zich in week 36 bij de huisarts hebben gemeld omdat ze last hadden van symptomen die op griep kunnen wijzen.” Overigens is dit aantal in week 37 opgelopen tot 5,5 mensen op 10.000 inwoners, maar om een goede vergelijking met het persbericht van De Hond te maken worden hier de cijfers van week 36 gebruikt.

De persvoorlichter legt verder uit: “Van alle mensen die zich bij de huisarts hebben gemeld zijn er 24 doorverwezen voor uitgebreidere tests. Slechts acht procent bleek na onderzoek besmet te zijn met de Mexicaanse griep.” Dat zijn twee personen. 

Een rekensommetje
Laten we dat eens omrekenen naar de totale Nederlandse bevolking. Die telt momenteel ruim 16,5 miljoen mensen. 16.500.000 gedeeld door 10.000 is 1650. Vermenigvuldig dat aantal met 4,5 en je komt uit op 7425 mensen die zich bij de huisarts hebben gemeld. Volgens de ‘steekproef’ van het RIVM is de helft doorverwezen voor onderzoek; dat zou 3713 mensen betekenen. Neem daar 8 procent van en 297 mensen hebben daadwerkelijk de Mexicaanse griep. Kortom: het aantal actuele patienten met Mexicaanse griep komt in de verste verte niet in de buurt van de 250.000 grieppatiënten (Mexicaans of niet) die De Hond schat.

Griep of geen griep?
Hoe kan dat verschil zo groot zijn? “Nogmaals”, zegt Wijchgel, “ik kan niks zeggen over de betrouwbaarheid van het onderzoek van De Hond. Feit is echter wel dat zijn vragen wat te wensen overlaten omdat mensen de griep en verkoudheid door elkaar halen. Wanneer iemand keelpijn en een loopneus heeft wordt al snel aan de griep gedacht, terwijl het niet meer dan een verkoudheid betreft. Dus alhoewel er snel gezegd wordt dat er onder vrienden, familie en bekenden iemand de griep heeft, is daar vaak geen sprake van.” Het kan dus zijn dat de peiling van De Hond hierdoor een vertekend beeld geeft.

Een tweede verklaring voor het verschil tussen de schatting van De Hond en die van het RIVM zou kunnen zijn dat veel mensen niet naar de dokter gaan en toch de griep zouden hebben. “Dat zou kunnen ja”, denkt Wijghel. “Maar of ruim 242.000 mensen in Nederland de ‘gewone’ griep hebben? Dat blijft nog maar de vraag.”  

Chef binnenlandredactie van het ANP, Rennie Rijpma, zou zich aan die vraag ook niet willen wagen. “Hoewel ook ik geneigd ben meer waarde te hechten aan het cijfer van een instituut als het RIVM, moet ik ook toegeven dat ik persoonlijk nog nooit bij een dokter ben geweest, of zelfs niet een dokter heb gebeld als ik griep had”, laat Rijpma weten.

“Het ANP-bericht nog eens lezend zou ik het op dezelfde manier hebben gepubliceerd: we hebben duidelijk omschreven wat er gemeten is en hoe De Hond tot zijn conclusie komt”, stelt Rijpma. “Wellicht hadden we de meetmethode van het RIVM kunnen benoemen. Nu hebben we het RIVM alleen laten reageren op de Mexicaanse griep, omdat alleen daar ongerustheid over is.”

Aangezien de bevindingen geheel als uitspraak van Maurice de Hond worden gepresenteerd, klopt de berichtgeving van het ANP feitelijk wel. Zoals Rijpma benadrukt heeft het ANP het onderzoek van De Hond duidelijk omschreven. De toevoeging ‘De Hond’ met een dubbele punt in de kop is echter niet zomaar een uitweg voor het publiceren van onderzoeksresultaten die allerminst betrouwbaar of bevestigd zijn. Na een simpele rekensom op basis van gegevens van het RIVM doemt namelijk een heel ander (en wellicht een minder bedreigend) beeld op. Het ANP had er goed aan gedaan dit ook te belichten.

Bronnen:
Maurice de Hond
Harald Wijchgel, persvoorlichter van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu
Rennie Rijpma (ANP)